Mbi parimet që duhet vënë

1 Shkurt 2016 - 08:23 - Lumir Abdixhiku      

Qasja ad-hock dhe pa konsistencë e trajtimeve të problemeve dialoguese të Kosovës ka bërë vendin tonë të duket tërësisht joserioz; përfundimisht të gjithë procesin dialogues për observuesit e jashtëm, rëndom taksapagues e votues të tjerë, të frikshëm deri në palcë

-1-

“Do të vinë, si tulipanët e bardhe madje”; ishte përgjigjja e kryeministrit serb Vuçiq ndaj ndryshimit të qëndrimit të palës kosovare për mosshkuarje në Bruksel. Ndryshimi i qëndrimit ishte hedhur poshtë, ndërsa, nga të tanët, tek pas tulipanizmit ofendues që morën atje. Thanë se s’kishin thënë asnjëherë që shkuarja e tyre ishte e lidhur me liberalizim. Për secilin me njohuri të pakta rreth relacioneve që Kosova ka ndërtuar në dialog, shkuarja në Bruksel nuk ishte asnjëherë befasuese. Befasuese nuk është as edhe shfrytëzimi i secilës gafë politike të Kosovës nga Qeveria serbe. Diçka madje të ngjashme kishte thënë dhe ish-kryeministri serb Daçiq dy vjet më parë, kur ironizonte me kërcënimet e kosovarëve për mosshkuarje; “pa le të provojnë të mos vijnë” – thoshte atëherë. Befasuese gjithsesi mbetet dhënia e fjalëve - qoftë edhe kalimthi madje – që s’mund t’i mbash dot. Befasuese mbetet mosbrengosja për konsekuenca fare, të brendshme e të jashtme pa dallim, nga devalvimi i qëndrimeve e deri tek tallja prej “tulipanëve të bardhë”. Pse bëhet kjo është përtej rezonit tim. E panevojshme gjithsesi.

Në vazhdimësi të kësaj, për secilin me interes për fatin dialogues të vendit të vet, përshtypja e parë që krijohet është jobindshmëria e projektit dialogues në tërësi. Për shkak të ndryshimit të qëndrimeve të shpeshta, si ato për shembull mbi “ojq-zimin” e Asociacionit, e deri tek kushtëzimet e paqëndrueshme sikurse këto të liberalizmit – pa harruar madje dhe nënshkrimet e parimeve që dalin në shpërputhje kushtetuese – Kosova sikur të jep përshtypjen e papërgatitshmërisë. Të jep përshtypjen se Kosova nuk ka platformë të qartë dialoguese; nuk e ka idenë se çfarë bën, pse shkon, për çfarë dialogon, e me çfarë në fund do të përfundojë. Rrjedhimisht nuk ka dhe konsistencë në qëndrimet e veta që duket se janë të atypëratyshme. Kjo qasje ad-hock dhe pa konsistencë e trajtimeve të problemeve dialoguese të Kosovës ka bërë që i gjithë procesi dialogues për observuesit e jashtëm, rëndom taksapagues e votues të tjerë, të shihet si i frikshëm deri në palcë.

Dhe kujtoj, se është pikërisht një moshapje e tillë dhe frika e krijuar nga një proces potencialisht i gabueshëm, pse pakënaqësitë rreth procesit dialogues janë shtuar në shumë nivele diskutuese në Kosovë. E dialogu do të duhej të arrinte pikërisht të kundërtën. Nëse asgjë tjetër, përmirësimi i jetës së kosovarëve nëpërmjet procesit dialogues, shqiptarë e serbë pa dallim, duhej të sillte entuziazëm – nëse është i mirë e i sigurt për të gjithë natyrisht. Deri më tani dialogu përbën temën më pak të pëlqyeshme dhe më të frikshme të mundshme në vend.

-2-

Për mënyrën se si zhvillohet, dialogu është bërë si një synim e qëllim më vete, që s’ka nevojë për sqarim e qartësim, e të cilin e ndjekim ne pa pyetur shumë e pa ndonjë plan. Na thërrasim, shkojmë. Na japin tema, i trajtojmë. Nëse flasim ne i vëmë vija të kuqe, sikurse kushtëzimi i udhëtimit me liberalizim, s’do na marrë kush seriozisht; por punë e madhe që s’na merr kush seriozisht. Si e tillë, një qasje si kjo nuk ka për t’i sjellë Kosovës as respekt brenda ndërmjetësuesve, e as popullaritet brenda qytetarëve taksapagues – do të sjellë, natyrisht, vetëm mundësi ofendimi për palën tjetër, siç dhe ndodhi edhe këtë herë.

Dialogu natyrisht se duhet të ndodhë. Por i njëjti duhet t’i respektojë disa parime të përgjithshme që kosovarët duhet t’i vënë vetes me fillim. Parimi i parë dhe më i rëndësishmi mbetet uniteti nacional. Ky unitet bëhet i domosdoshëm sidomos nëse na imponohet trajtimi e shtimi i organizimit të brendshëm të Kosovës – gjithmonë në tërësi me përputhshmëritë kushtetuese. Uniteti nacional, për tema të ndërtuara po ashtu me unitet, kërkojnë përfshirjen jo vetëm të Qeverisë – si përfaqësues tërësisht legjitimë të qytetarëve këndej – por edhe të forcave opozitare, mendimtarëve të pavarur, akademikëve e aktivistëve të tjerë. Pala kosovare do të duhej të insistonte në ndërtim uniteti para vazhdimit të mëtutjeshëm të çfarëdo procesi bisedues. Në fund të ditës, nëse dialogu ndërpritet për shkak të zgjedhjeve në Serbi, pse të mos ndërpritet për shkak të gjetjes së zgjidhjes së unitetit në Kosovë.

Parimi i dytë është se Kosova duhet t’i vërë vetes një kornizë të vijave të kuqe, e të cilat nuk guxojnë të kalohen asnjëherë. Dhe nuk po flas vetëm për vijat e kuqe të kushtetutshmërisë që nuk ka alternativë, por po flas për kushtëzimet e tjera që si palë kërkuese duhet t’i bëjmë. Për shembull, vijë e kuqe mund të jetë mos vazhdimi i proceseve të reja pa përfundimin e atyre paraprakëve. Nëse Serbia vazhdon të mos njeh regjistrimet e veturave kosovare dy vjet pas nënshkrimit të marrëveshjes për lëvizje të lirë, atëherë mbetet i pakuptimtë dialogimi për tema të tjera. Ose, nëse Serbia vazhdon të pengojë anëtarësimin e Kosovës në organizata ndërkombëtare, mbetet i pakuptimtë insistimi për dialogim të rehatshëm e jo armiqësor. Mes Kosovës dhe Serbisë do të duhej fillimisht të vihej një memorandum mirëkuptimi, që krijon pra kushte minimale të trajtimit të problemeve në fjalë.

Parimi i tretë, se Kosova duhet t’i krijojë vetes një hartë të qartë ecjeje nga sot e deri në përfundim të procesit dialogues. Në këtë hartë, pala kosovare duhet të përcaktojë edhe rezultatet eventuale që formësohen në fund të gjithë procesit. Për shembull, Kosova duhet të paramendojë se çka përfiton në fund të rrugës. Njohjen nga Serbia? Anëtarësimin në UN? Njohjen nga pesëshja e BE-së? Konform rezultateve të pritura, duhet të bëhen edhe kompromiset eventuale. Sepse, po dhamë një kompani telekomi në Veri, e po morëm si kthim – le të themi – njohjen nga Serbia, i themi marrëveshje e mirë. Po dhamë gjithçka, e s’morëm prapa asgjë, siç dhe po ndodh tash e sa kohë, i themi proces i kotë, i frikshëm dhe pa rezultate që stabilizojnë Kosovën.

-3-

Natyrisht se nuk pres respekt nga pala tjetër. Pres të kundërtën. Janë të njëjtit që mbajnë takime provokuese e antirepublikane në mes të Republikës; janë të njëjtit që na krahasojnë me ISIS; janë të njëjtit që parandalojnë anëtarësimin tonë në organizata ndërkombëtare; janë të njëjtit që nxisin kryetarë komunash t’i referohen vendit që i paguan si “Kosovë e Metohi”; janë të njëjtit pra që promovojnë mu të kundërtën e dialogimit e afrimit. Dhe sikur kjo të mos mjaftojë, të njëjtit menjëherë pas takimeve na thërrasin si separatistë, gënjeshtarë e çka jo tjetër. Këtu më pas humbet dhe rezoni i dialogut në mes palëve që kanë qëllime të mira. Palët, pra, njëra palë më saktësisht, nuk ka qëllime të mira. Ka qëllime të ofendimit e rrënimit të palës tjetër. Natyrisht, se si refleksion i një relacioni të tillë, afrimi i shqiptarëve me serbët në Kosovë bëhet edhe më i largët. Dialogu dhe relacionet brenda e jashtë tij paradoksalisht po i ndajnë palët edhe më shumë. Ç’është e vërteta madje, shumë më afër me serbët lokalë shqiptarët ishin para procesit dialogues sesa që janë tani.

Pra, nuk pres seriozitet e konstruktivitet nga një palë që gjashtëmbëdhjetë vjet më parë bënte zëdhënësin e Milosheviqit; e që gjashtëmbëdhjetë vjet më pas nuk ndihet ende pishman. Ata do të mbesin të tillë. Pres ama, seriozitet e trajtim me kujdes të palës kosovare. Pres që dialogu të shfrytëzohet jo për rahatime të provokuesve të tillë, as për deformime institucionale këndej, hiç se hiç për motivime të radikalistëve nacionalistë herë andej e këndej. Pres që nga një proces dialogues, që për gjithë forcat përcaktuese ndërkombëtare është esencial e për ne i natyrshëm – në fund të ditës po flasim me fqinj – të mbrojmë Republikën. Dhe mbrojtja duhet të vijë jo me ndjekje verbëruese të procesit, as me gafa të çfarëdoshme, por me qartësi e bindje serioze që sjellin edhe respekt, edhe produkt të mirë për vendin.

[email protected]