24 Shkurt 2014 - 11:47 - Lumir Abdixhiku
-1-
Nicholas Kristof, kolumnist i “The New York Times” dhe fitues i dyfishtë i çmimit “Pulitzer”, në një shkrim të publikuar këtë javë, me titull “Professors, We Need You!” – në shqip “Profesorë, kemi nevojë për ju!” – argumentonte mbi defiçencën e debateve ekonomike në SHBA, defiçencë kjo që buronte kryesisht nga irrelevanca publike vis-a-vis mendimeve akademike. Në të vërtetë, kjo irrelevancë kishte lindur jo nga publiku, por nga vetëmargjinalizimi akademik i sforcuar mjaftueshëm tash e sa kohë në rrethin akademik gjithandej; aq mjaftueshëm saqë gjithçka e ngjyrosur si “akademike” ishte irrelevante për të gjithë të tjerët. Kristof argumentonte se profesorë e hulumtues të tjerë shkencorë ka kohë që janë mbyllur në një rreth publikimesh të kuptueshme e valide vetëm për një grumbull të vogël akademikësh – dhe se secili publikim i drejtuar kah publiku, pra i thënë në gjuhë të thjeshtë, pa vlerë shtesë (kërkimore) e pa përputhshmëri të mjaftueshme me standardet e publikimeve akademike – ishte i parëndësishëm, i papërdorshëm dhe përfundimisht joserioz; rrjedhimisht, asnjë akademik nuk merrej me punë joserioze, të papërdorshme e të parëndësishme; merreshin me “papers” – gjënë e madhe!
E në një kohë ku puna e akademikëve lexohet nga vetë akademikët – gjithsesi nga një pjesë e vogël e tyre, aq sa kanë interes, aq sa marrin vesh – lind një s’përputhje serioze e dijeve që merren e krijohen nga ta me vetë publikun; apo pjesën tjetër të joakademikëve që megjithatë është pjesa e vetme që ka rëndësi. Në fund, po nuk u bënë gjërat për publikun, atëherë kujt i duhen akademikët? Në fjalë të Sir Ken Robinson, sistemi edukativo-universitar i sotshëm ka krijuar një cikël ku studentët filtrohen nga dita e parë e shkollës e deri tek ajo e fundit për të prodhuar staf universitar – një lloj cikli vetushqyes e i dobishëm për institucionet edukative, por shumë pak për shoqërinë.
-2-
Diskutimet ekonomike në vend, të përtypura me shumë politikë - madje me politikë të çoroditur, pa takt e pa un – pra pa shije – kanë qenë gjithmonë të vështira; në mos të pamundshme. E para, sepse, përballë një politike zaptuese shumë pak nga akademikët ekonomik kosovarë kanë marrë guximin të prishin komfortin e krijuar për vete nëpër kohë, në vend të kësaj kanë zgjedhur heshtjen dhe aty këtu kundërheshtjen e flirtimin; dhe e dyta, sepse ky vend i vogël ka shumë ekonomistë, por pak dijetarë të ekonomisë – të tillë që marrin mundin të japin një analizë ekonomike kredibile mbi secilin vendim ekonomik qeveritar. Pra tek ne ka kohë që akademikët janë lëçitur nga bota e diskutimeve publike – gjithsesi për arsye krejt tjera nga ato të renditura në kolumnen e Kristof.
Në të vërtetë, edhe sikur të kishim mjaftueshëm dijetarë të tillë, analizat e çfarëdoshme ekonomike kanë gjasë të vogël përballë vendimeve politike – sidomos përballë vendimeve populliste; siç shpesh dinë të jenë këto të fundit. Ato humbasin fushë sa herë që përpiqen me premtime elektorale, me futkotizma euforikë e me britma sallash e zhurma tupanësh. Sepse në një vend njëri që kërkon votë bën kot e tjetri që jep votë qesh e duartroket me entuziazëm ndaj kotizmit – duartroket nga shpresa se mos ndoshta dhe bëhet e qesh sepse e di se nuk bëhet – pra në një vend të tillë me relacion të tillë, gjasat e bindjes ndryshe janë sa gjasat e një topi bore në ferr.
-3-
Dhe një relacion i tillë vazhdon të jetë politika jonë ditore përballë analizave ekonomike; në një relacion të tillë vazhdon të jetë edhe praktika e premtimeve elektorale, të pagave e të asfaltit. Nuk di se a mund të ketë popullizëm më të madh – dhe rrjedhimisht sfidë më të rëndë – se sa premtimi për rritje pagash – dhe rrjedhimisht kundërshtimi i rritjes së pagave. Nuk mund të ketë. E sepse nuk ka, dhe sepse kryeministri e di mirë se nuk ka, premtimet e rritjes së pagave në vend bëhen çdo katër vjet; sa herë që jemi para zgjedhjeve, atëherë kur i duhet atij popullizmi.
Një premtim i rritjes së pagave, për gjithë shërbyesit civilë, bëhet teknikisht i pakundërshtueshëm nga grupet opozitare, e bëhet praktikisht i papëlqyeshëm për kundërshtim nga secili tjetër i pavarur – sepse bëhet fjalë për paga, për të ardhurat mujore të potencialisht 80.000 familjeve kosovare që megjithatë presin pa kompromis e me shumë entuziazëm pasurimin e tyre. Por a është vërtet ashtu? A fitojnë vërtet kosovarët nga një politikë paga-asfalt-paga?
-4-
Të diskutojmë një fotografi më të përgjithshme. Të nisemi nga katër vitet e shkuara kur u dha rritja e parë. Sa janë më mirë përfituesit e rritjes nga atëherë? Inflacioni katërvjeçar është diku rreth 25%, papunësia mbetet ekzaktësisht e njëjtë, kujdesi shëndetësor veçse është amortizuar dhe rënduar, ndërkaq beneficionet publike të gjyqësisë, sigurisë e edukimit janë tërësisht inekzistente. Pra, për shkak të një politike që mbështetet në blerjen e votave me paga dhe në blerjen e përkrahjes diplomatike me asfalt, kosovarët humbin të njëjtën rritje – drejtpërsëdrejti me inflacion – dhe humbin shumë më shumë në secilin shërbim tjetër publik; nga shëndetësia e deri tek edukimi, nga ligjshmëria e deri tek siguria në rrugë. A do të thotë kjo se pagat e tyre nuk do të duhej të rriteshin?
Assesi jo, do të duhej, madje dy a tri herë më shumë se kaq. Por në vend të rritjes artificiale do të duhej të ndodhte investimi në zhvillim dhe më pas rritja; pra rritja të ishte reflektim i një zhvillmi të drejtuar qeveritar. Nëse në këto katër vitet e shkuara, pra që nga viti i parë e këndej i mandatit, të kishte zhvillim, pra paratë e taksapaguesve të drejtoheshin nga krijimi i vlerës e jo nga konsumi devalvues (që humb edhe rritjen), dhe sikur ky zhvillim të prodhonte më shumë vlerë, rrjedhimisht më shumë para në buxhet dhe më shumë potencë për rritje të tjera, atëherë rritja e pagave do të ishte e natyrshme; shumë e natyrshme. Por nëse rrija fillestare e pagave në fillmvit, bashkë me shpenzimet e asfaltit, ngufatin mundësitë zhvillimore dhe nuk lënë vend për rritje të gjithëmbarshme, atëherë e njëjta bëhet politikë koti.
Pra, thelbi i diskutimit nuk duhet të jetë se a gëzohen këta 80.000 shërbyes civilë nga një rritje e tillë; gëzohen e shashtrisen. Në të vërtetë ata do të gëzoheshin edhe sikur i tërë buxheti prej 1.5 miliardëve t’u shpërndahej i gjithi atyre – nga 20.000 euro secilit. Dhe kjo politikë është tërësisht e mundshme (si përgjigje ndaj pyetjeve se a mund të rriten pagat); natyrisht se e mundshme. Problemi është se a është e arsyeshme dhe çfarë realisht prodhon një qasje e tillë.
Dhe me siguri do të jetë bukur e vështirë bindja e përfituesve se pagat e rritura që marrin vijnë bashkë me një mijë e një anomali të tjera – se për ato paga që ata marrin aprovohen edhe shpenzimet tjera buxhetore në asfalt, edhe neglizhenca ndaj shëndetësisë, edukimit, gjyqësorit e sektorit privat – e nga këtu prodhohet edhe stagnimi, edhe papunësia edhe varfëria edhe deficiti i lartë tregtar e në fund edhe ngujimi e zaptimi. Natyrisht se vështirë binden përfituesit, sidomos kur meritojnë më shumë se kaq – shumë më shumë se kaq. Porse është fakt dhe mbetet fakt se paga e marrë duhet të jetë refleksion i një produktiviteti dhe i një zhvillimi të gjithëmbarshëm e jo reflektim i dhuratave paraelektorale.
-5-
Sepse nuk ka asnjë logjikë ekonomike që të rrisim pagat kur kemi ngecje ekonomike; nuk ka. Sepse nuk ka asnjë logjikë që këtë rritje të pagave ta financojmë me një buxhet të borxhit – siç edhe ndodh tani. Pakkush mund ta dijë se për shkak të një buxheti të orientuar artificialisht ndaj tekeve paraelektorale, Kosova merr borxh çdo vit për t’i financuar kostot e krijuara në vazhdimësi. Një rritje artificiale e pagave si kjo – bashkë me të gjitha shpenzimet e paarsyeshme gjithandej nga institucionet publike – shkakton një defiçencë buxhetore çdo vit që duhet mbuluar me borxh; nuk e mbulojmë dot me produktivitet meqë artificialiteti i shpenzimeve shkakton mu këtë joproduktivitet – pra është një cikël i mbyllur; por e mbulojmë lehtë me borxh.
Dhe borxhi i katër viteve të shkuara ka arritur në plot 500 milionë euro – e sipas planifikimeve buxhetore të Qeverisë, në katër vitet e ardhshme – nëse vazhdohen politikat e njëjta – ai do të arrijë në plot 1 miliard euro (mesatarisht nga 140-150 milionë çdo vit). Nuk ka asnjë dyshim se ky borxh është i ulët në relacion me kufijtë tanë, sot është 8%, pas katër viteve do të mbërrijë në plot 25% (të GDP-së); dhe nuk do të ndalet. Nuk do të ndalet meqë obligimet e krijuara nga pagat (artificiale) mbesin të përhershme, përderisa burimet e financimit janë të pasigurta; në të vërtetë ato vijnë vetëm nga borxhi.
Pra, ajo çfarë na mbetet pas katër viteve, është një gjendje ekonomike si kjo e tanishmja, me standard të jetesës së njëjtë, pa vende të reja të punës, me shërbime publike të njëjta, potencialisht me inflacion të shtuar – meqë në mungesë të krijimit të vlerës importojmë edhe rritjet e çmimeve, përveç se i krijojmë nga anomalitë ato vetë – dhe sa për të mos mjaftuar kjo, përveçse kemi humbur nja 8 vite të jetës e mundësive për jetë më të mirë, kemi futur veten në plot 1 miliard euro borxh publik; barrë që duhet larë se s’bëhet ndryshe.
E për secilin tjetër që nuk është pjesë e sektorit publik, pra ose është i punësuar në sektorin privat ose i papunë, një rritje e tillë – dhe një politikë e tillë shpenzuese nuk do t’u sjellë asnjë fije hairi; as edhe një. Në të vërtetë, rritjet artificiale e të joproduktivitetit veçse do të rëndojnë më shumë dhe standardin e jetesës suaj.
Nicholas Kristof, kolumnist i “The New York Times” dhe fitues i dyfishtë i çmimit “Pulitzer”, në një shkrim të publikuar këtë javë, me titull “Professors, We Need You!” – në shqip “Profesorë, kemi nevojë për ju!” – argumentonte mbi defiçencën e debateve ekonomike në SHBA, defiçencë kjo që buronte kryesisht nga irrelevanca publike vis-a-vis mendimeve akademike.
Në të vërtetë, kjo irrelevancë kishte lindur jo nga publiku, por nga vetëmargjinalizimi akademik i sforcuar mjaftueshëm tash e sa kohë në rrethin akademik gjithandej; aq mjaftueshëm saqë gjithçka e ngjyrosur si “akademike” ishte irrelevante për të gjithë të tjerët. Kristof argumentonte se profesorë e hulumtues të tjerë shkencorë ka kohë që janë mbyllur në një rreth publikimesh të kuptueshme e valide vetëm për një grumbull të vogël akademikësh – dhe se secili publikim i drejtuar kah publiku, pra i thënë në gjuhë të thjeshtë, pa vlerë shtesë (kërkimore) e pa përputhshmëri të mjaftueshme me standardet e publikimeve akademike – ishte i parëndësishëm, i papërdorshëm dhe përfundimisht joserioz; rrjedhimisht, asnjë akademik nuk merrej me punë joserioze, të papërdorshme e të parëndësishme; merreshin me “papers” – gjënë e madhe!
E në një kohë ku puna e akademikëve lexohet nga vetë akademikët – gjithsesi nga një pjesë e vogël e tyre, aq sa kanë interes, aq sa marrin vesh – lind një s’përputhje serioze e dijeve që merren e krijohen nga ta me vetë publikun; apo pjesën tjetër të joakademikëve që megjithatë është pjesa e vetme që ka rëndësi. Në fund, po nuk u bënë gjërat për publikun, atëherë kujt i duhen akademikët? Në fjalë të Sir Ken Robinson, sistemi edukativo-universitar i sotshëm ka krijuar një cikël ku studentët filtrohen nga dita e parë e shkollës e deri tek ajo e fundit për të prodhuar staf universitar – një lloj cikli vetushqyes e i dobishëm për institucionet edukative, por shumë pak për shoqërinë.
-2-
Diskutimet ekonomike në vend, të përtypura me shumë politikë - madje me politikë të çoroditur, pa takt e pa un – pra pa shije – kanë qenë gjithmonë të vështira; në mos të pamundshme. E para, sepse, përballë një politike zaptuese shumë pak nga akademikët ekonomik kosovarë kanë marrë guximin të prishin komfortin e krijuar për vete nëpër kohë, në vend të kësaj kanë zgjedhur heshtjen dhe aty këtu kundërheshtjen e flirtimin; dhe e dyta, sepse ky vend i vogël ka shumë ekonomistë, por pak dijetarë të ekonomisë – të tillë që marrin mundin të japin një analizë ekonomike kredibile mbi secilin vendim ekonomik qeveritar.
Pra tek ne ka kohë që akademikët janë lëçitur nga bota e diskutimeve publike – gjithsesi për arsye krejt tjera nga ato të renditura në kolumnen e Kristof.
Në të vërtetë, edhe sikur të kishim mjaftueshëm dijetarë të tillë, analizat e çfarëdoshme ekonomike kanë gjasë të vogël përballë vendimeve politike – sidomos përballë vendimeve populliste; siç shpesh dinë të jenë këto të fundit. Ato humbasin fushë sa herë që përpiqen me premtime elektorale, me futkotizma euforikë e me britma sallash e zhurma tupanësh.
Sepse në një vend njëri që kërkon votë bën kot e tjetri që jep votë qesh e duartroket me entuziazëm ndaj kotizmit – duartroket nga shpresa se mos ndoshta dhe bëhet e qesh sepse e di se nuk bëhet – pra në një vend të tillë me relacion të tillë, gjasat e bindjes ndryshe janë sa gjasat e një topi bore në ferr.
-3-
Dhe një relacion i tillë vazhdon të jetë politika jonë ditore përballë analizave ekonomike; në një relacion të tillë vazhdon të jetë edhe praktika e premtimeve elektorale, të pagave e të asfaltit. Nuk di se a mund të ketë popullizëm më të madh – dhe rrjedhimisht sfidë më të rëndë – se sa premtimi për rritje pagash – dhe rrjedhimisht kundërshtimi i rritjes së pagave.
Nuk mund të ketë. E sepse nuk ka, dhe sepse kryeministri e di mirë se nuk ka, premtimet e rritjes së pagave në vend bëhen çdo katër vjet; sa herë që jemi para zgjedhjeve, atëherë kur i duhet atij popullizmi.
Një premtim i rritjes së pagave, për gjithë shërbyesit civilë, bëhet teknikisht i pakundërshtueshëm nga grupet opozitare, e bëhet praktikisht i papëlqyeshëm për kundërshtim nga secili tjetër i pavarur – sepse bëhet fjalë për paga, për të ardhurat mujore të potencialisht 80.000 familjeve kosovare që megjithatë presin pa kompromis e me shumë entuziazëm pasurimin e tyre. Por a është vërtet ashtu? A fitojnë vërtet kosovarët nga një politikë paga-asfalt-paga?
-4-
Të diskutojmë një fotografi më të përgjithshme. Të nisemi nga katër vitet e shkuara kur u dha rritja e parë. Sa janë më mirë përfituesit e rritjes nga atëherë? Inflacioni katërvjeçar është diku rreth 25%, papunësia mbetet ekzaktësisht e njëjtë, kujdesi shëndetësor veçse është amortizuar dhe rënduar, ndërkaq beneficionet publike të gjyqësisë, sigurisë e edukimit janë tërësisht inekzistente.
Pra, për shkak të një politike që mbështetet në blerjen e votave me paga dhe në blerjen e përkrahjes diplomatike me asfalt, kosovarët humbin të njëjtën rritje – drejtpërsëdrejti me inflacion – dhe humbin shumë më shumë në secilin shërbim tjetër publik; nga shëndetësia e deri tek edukimi, nga ligjshmëria e deri tek siguria në rrugë. A do të thotë kjo se pagat e tyre nuk do të duhej të rriteshin?
Assesi jo, do të duhej, madje dy a tri herë më shumë se kaq. Por në vend të rritjes artificiale do të duhej të ndodhte investimi në zhvillim dhe më pas rritja; pra rritja të ishte reflektim i një zhvillmi të drejtuar qeveritar. Nëse në këto katër vitet e shkuara, pra që nga viti i parë e këndej i mandatit, të kishte zhvillim, pra paratë e taksapaguesve të drejtoheshin nga krijimi i vlerës e jo nga konsumi devalvues (që humb edhe rritjen), dhe sikur ky zhvillim të prodhonte më shumë vlerë, rrjedhimisht më shumë para në buxhet dhe më shumë potencë për rritje të tjera, atëherë rritja e pagave do të ishte e natyrshme; shumë e natyrshme.
Por nëse rrija fillestare e pagave në fillmvit, bashkë me shpenzimet e asfaltit, ngufatin mundësitë zhvillimore dhe nuk lënë vend për rritje të gjithëmbarshme, atëherë e njëjta bëhet politikë koti.
Pra, thelbi i diskutimit nuk duhet të jetë se a gëzohen këta 80.000 shërbyes civilë nga një rritje e tillë; gëzohen e shashtrisen. Në të vërtetë ata do të gëzoheshin edhe sikur i tërë buxheti prej 1.5 miliardëve t’u shpërndahej i gjithi atyre – nga 20.000 euro secilit. Dhe kjo politikë është tërësisht e mundshme (si përgjigje ndaj pyetjeve se a mund të rriten pagat); natyrisht se e mundshme. Problemi është se a është e arsyeshme dhe çfarë realisht prodhon një qasje e tillë.
Dhe me siguri do të jetë bukur e vështirë bindja e përfituesve se pagat e rritura që marrin vijnë bashkë me një mijë e një anomali të tjera – se për ato paga që ata marrin aprovohen edhe shpenzimet tjera buxhetore në asfalt, edhe neglizhenca ndaj shëndetësisë, edukimit, gjyqësorit e sektorit privat – e nga këtu prodhohet edhe stagnimi, edhe papunësia edhe varfëria edhe deficiti i lartë tregtar e në fund edhe ngujimi e zaptimi.
Natyrisht se vështirë binden përfituesit, sidomos kur meritojnë më shumë se kaq – shumë më shumë se kaq. Porse është fakt dhe mbetet fakt se paga e marrë duhet të jetë refleksion i një produktiviteti dhe i një zhvillimi të gjithëmbarshëm e jo reflektim i dhuratave paraelektorale.
-5-
Sepse nuk ka asnjë logjikë ekonomike që të rrisim pagat kur kemi ngecje ekonomike; nuk ka. Sepse nuk ka asnjë logjikë që këtë rritje të pagave ta financojmë me një buxhet të borxhit – siç edhe ndodh tani. Pakkush mund ta dijë se për shkak të një buxheti të orientuar artificialisht ndaj tekeve paraelektorale, Kosova merr borxh çdo vit për t’i financuar kostot e krijuara në vazhdimësi. Një rritje artificiale e pagave si kjo – bashkë me të gjitha shpenzimet e paarsyeshme gjithandej nga institucionet publike – shkakton një defiçencë buxhetore çdo vit që duhet mbuluar me borxh; nuk e mbulojmë dot me produktivitet meqë artificialiteti i shpenzimeve shkakton mu këtë joproduktivitet – pra është një cikël i mbyllur; por e mbulojmë lehtë me borxh.
Dhe borxhi i katër viteve të shkuara ka arritur në plot 500 milionë euro – e sipas planifikimeve buxhetore të Qeverisë, në katër vitet e ardhshme – nëse vazhdohen politikat e njëjta – ai do të arrijë në plot 1 miliard euro (mesatarisht nga 140-150 milionë çdo vit). Nuk ka asnjë dyshim se ky borxh është i ulët në relacion me kufijtë tanë, sot është 8%, pas katër viteve do të mbërrijë në plot 25% (të GDP-së); dhe nuk do të ndalet.
Nuk do të ndalet meqë obligimet e krijuara nga pagat (artificiale) mbesin të përhershme, përderisa burimet e financimit janë të pasigurta; në të vërtetë ato vijnë vetëm nga borxhi.
Pra, ajo çfarë na mbetet pas katër viteve, është një gjendje ekonomike si kjo e tanishmja, me standard të jetesës së njëjtë, pa vende të reja të punës, me shërbime publike të njëjta, potencialisht me inflacion të shtuar – meqë në mungesë të krijimit të vlerës importojmë edhe rritjet e çmimeve, përveç se i krijojmë nga anomalitë ato vetë – dhe sa për të mos mjaftuar kjo, përveçse kemi humbur nja 8 vite të jetës e mundësive për jetë më të mirë, kemi futur veten në plot 1 miliard euro borxh publik; barrë që duhet larë se s’bëhet ndryshe.
E për secilin tjetër që nuk është pjesë e sektorit publik, pra ose është i punësuar në sektorin privat ose i papunë, një rritje e tillë – dhe një politikë e tillë shpenzuese nuk do t’u sjellë asnjë fije hairi; as edhe një. Në të vërtetë, rritjet artificiale e të joproduktivitetit veçse do të rëndojnë më shumë dhe standardin e jetesës suaj.
Enver Robelli
A do t’ia shesin serbët Donald Trumpit murin e Mitrovicës? A është dizajnuar ende flamuri i Bashkësisë së Komunave Serbe? Muri, n...
Augustin Palokaj
Kur liderët e Serbisë në takime në Bruksel ankohen se “BE-ja po i mbështet shqiptarët e Kosovës dhe Pavarësinë”, si argument se...
Flaka Surroi
Muri ra me të pestin. Krejt u “gëzuan”. Shumë u veturuan. U fotografuan para bagerit – sepse Muri i Berlinit kishte rënë pa ...
Kjo faqe kontrollohet dhe menaxhohet nga KOHA. Të gjitha materialet në të, përfshirë fotografitë, janë të mbrojtura me copyright të KOHA-s dhe për to KOHA mban të drejtat e rezervuara. Materialet në këtë faqe nuk mund të përdoren për qëllime komerciale. Ndalohet kopjimi, riprodhimi, publikimi i paautorizuar qoftë origjinal apo i modifikuar në çfarëdo mënyre, pa lejen paraprake të KOHA-s. Shfrytëzimi i materialeve nga ndonjë faqe interneti a medium tjetër pa lejen e Grupit KOHA, në emër të krejt njësive që e përbëjnë (Koha Ditore, KohaVision, Koha.net, Botimet KOHA, KOHA Print dhe ARTA), është shkelje e drejtave të autorit dhe të pronës intelektuale sipas dispozitave ligjore në fuqi. Të gjithë shkelësit e këtyre të drejtave do të ballafaqohen me ligjin.
ec me kohën...
