Terri në dritë

3 Janar 2015 - 12:01 - Flaka Surroi

Kosova, toka jonë. E varfër. E ngufatur. E bukur e tillë çfarë është

Terr.

Shtatë e gjysmë, shiu më në fund u ndal. Bënte të ftohtë dhe u fikën dritat. S’kishte më asnjë ndriçim në qytet. Nisi granatimi. Zhurma vinte nga rruga “Robert Gajdiku”, por nuk po mund të shihnim gjë. Kishim qëndruar gjatë në këmbë. Sërish m’u kthye dhimbja e shpinës dhe e belit. U gjunjëzova, s’munda të qëndroja më.

M’i ofruan një palë çizme. S’mund t‘i mbathja – këmbët i kisha qull. Porse me qejf e vesha xhemperin e portokalltë. Më shpëtoi se sa nuk u mërdhiva.

Tetë. Lokomotiva po vinte, e me të plot vagonë që i ngrehte varg. Masa u hallakat. Nisi shkelja mbi njëri-tjetrin. Dhe fare s’ishte me rëndësi a ishin të rritur, a fëmijë, a çka..., me rëndësi ishte të ngjiteshim në tren. Ishte punë jete a vdekjeje.

Vrapi nuk përfundonte. Mbërritëm te i katërdhjeteshtati vagon, nëse kam ditur të numëroj në atë makth. S’u desh shumë kohë dhe u mbush. Po nja 150 a 200 veta brenda, ku me i ra në fije. Përnjëherë u bëmë sardele në konservë. Dhe ani që qull, më në fund nisëm ta ndiejmë të nxehtin, me gjithë atë ajër që kondensonte. Dikur nisëm me mbetë pa ajër. Hapni dritaret, u ndie dikush tek bërtiste. Jo, erdh përgjigjja – se na mbytë promaja...

Nëntë. Lokomotiva u ndez. Ktheva kokën. Pashë Lindën tek qante. E dija se ndiente se kurrë më nuk do të ktheheshim. Kishte kthyer shikimin nga kodra, në kërkim të shtëpisë së saj. Unë vazhdoja të shikoja nga e djathta, dhe vazhdoja të mos shihja gjë. Treni u nis – dhe s’e kishim idenë nga shkonim. Lëvizte ngadalë. Shumë vagonë po i tërhiqte. Dhe tek na përpinte terri, po e linim Prishtinën prapa. Shihnim vetëm flakët që vinin nga Kodra e Trimave. Diçka po digjej.

Dhjetë. S’mund të rrija më këmbë. Sërish cuc, dhe tek i ktheja gjunjët i mbulova sytë me duar dhe i lëshova trutë në fushë. Sendi i parë që më shkoi nëpër mendje ishte Schindler’s List. Tash e dija saktësisht sesi ishin ndier ata që barteshin me trena gjatë Luftës së Dytë Botërore. As ata nuk e dinin se nga po shkonin – mbase edhe ata sikurse edhe ne, e kishin shpresën se do të mbaronin dikur larg shtëpisë, porse do të ishin gjallë. Po qe se do ta mbijetonim tymin në vagon. Nëse ka pasur 150 veta brenda, nja 130 pinim duhan. Shiptarski.

Njëmbëdhjetë e gjysmë. Kaçanik. Ushtria ka kthyer tytat nga treni. Ndalja po zgjaste. Po zgjaste tepër. Një orë më vonë, treni u nis. Tash e kishim të sigurt se do të na hidhnin në Maqedoni. Nëse nuk na vrisnin përpara.

Ndoshta ora një. Ecni, na urdhëruan. Deri te Bllaca kishte nja 800 metra. Si të ishin 800 kilometra. Na doli një njeri nga terri dhe na tha mos u ndani se do të humbni. Me vete, ku në hamam kemi me humbë, kur jemi nis në Bllacë de mâ..., po tek ndihej klithma e njerëzve që thërrisnin emra familjarësh, e kuptuam se puna e humbjes s’kishte qenë hajgare. Bllaca ishte zbulim më vete. Ndoshta kishte pasur nja 50 mijë njerëz aty. Lloç. Shi. Dënesë. Pikëllim. Terr.

* * *

Po atë muaj. Bllaca. Vendi më i urryer për mua. Përjetë.

Te rampa nga ana maqedonase e kufirit, një zotëri. Për çdo ditë në të njëjtën kohë u afrohej policëve kufitarë, kërkonte leje për dalje, ani që s’e kishte asnjë dokument personal me vete. Ia kishin shqyer serbët në Prishtinë. Maqedonasit e lejonin t’i afrohej Hanit të Elezit. Po ata atje nuk e linin të kalonte. E kishte gruan të sëmurë. Të shtrirë në spital. Zotërinë e kishin qitur prej shtëpisë, si pulën pa kokë. S’kishte mbërritur ta merrte madje asnjë fotografi me vete. Gjashtëdhjetë e sa ditë me radhë do të kalonte nëpër rutinën e njëjtë. Te rampa e dytë dhe prapa. Deri në ditën kur më nuk pati rampë. E as policë me uniforma kamuflazhi.

* * *

Dy muaj më vonë. Ferizaj. Vendi i luleve të fushës. Shumë të kuqe. Të bukura, bash pse ishin të egra. Ashtu siç i ka bërë natyra.

Vargani prej shtatëdhjetë veturash mësynte Prishtinën. Nuk e di nëse vetura jonë ishte e katërdhjeteshtata. Fundja nuk ishte me rëndësi. Kësaj radhe e ulur mbi pancir, i mbulova sytë me duar dhe i lëshova trutë në fushë. Sendi i parë që më shkoi nëpër mendje ishte bliri përgjatë rrugës kryesore të Prishtinës. Tash e dija saktësisht sesi ishin ndier të syrgjynosurit kur ishin kthyer në tokë të vetën. As ata nuk e dinin se çfarë do të gjenin – mbase edhe ata sikurse edhe ne, e kishin shpresën se do ta përjetonin një fillim të ri. Po qe se do t’u mbijetonim kumandantave dhe çlirimtarëve të pronave dhe të pushtetit. Nëse ka pasur tre mijë e pesëqind ushtarë, nja tridhjetë e pesë mijë i veshën uniformat mbas lufte. Shiptarski.

Dy javë më vonë, zotëria është kthyer për ta përqafuar bashkëshorten për herë të fundit. Muaj më vonë, do ta varrosnim edhe zotërinë. Ama në tokë të tij.

Pesëmbëdhjetë vjet më vonë Ecim po thonë. Deri te Subotica ka nja 700 kilometra. Si të jenë 7.000. Dalin njerëz nëpër terr u thonë ndahuni, se kaloni më lehtë. Tisa është zbulim më vete. Gjashtë mijë kanë kaluar në Hungari vetëm më 2014-ën. Nëpër lloç e shi. Me dënesë e pikëllim. Nëpër terr.

* * *

Gjashtëmbëdhjetë vjet më vonë. Kosova, toka jonë. E varfër. E ngufatur. E bukur e tillë çfarë është. Njerëz që ende nuk kanë çuar duar. Që e dinë se kalimi nga terri në dritë nuk është verbërim. Është çlirim.