Mekuli, themelues i letërsisë shqipe në Kosovë

7 Dhjetor 2016 - 09:50      

Prishtinë, 7 dhjetor - Esad Mekuli në 100-vjetorin e lindjes është cilësuar si themelues i letërsisë shqipe në Kosovë. Këtë dhe vlerësime tjera janë dhënë për Mekulin si krijues të martën në tryezën shkencore “Esad Mekuli në 100-vjetorin e lindjes”, që është organizuar dhe mbajtur të martën në Akademinë e Shkencave dhe të Arteve të Kosovës, institucion ky që për kryetar të parë kishte vetë letrarin e lindur më 1916 në Plavë të Malit të Zi.

Po në këtë ditë kryetari i AShAK-ut, Hivzi Islami, ia ka dorëzuar së bijës së Mekulit, Drita Mekuli, Dekoratën e presidentit të Kosovës, Hashim Thaçi. Letrarin e ka dekoruar post mortem me Medaljen Presidenciale të Meritave, e cila u jepet atyre që me punën e tyre kanë kontribuar në fusha të veçanta, si në arsim, shkencë, kulturë, rini, sport, siguri e shërbim civil.

Me këtë rast, kryetari i AShAK-ut, Hivzi Islami, e ka konsideruar poetin e shkrimtarin Mekuli si krijues të veçantë.

“Mekuli ishte në ballë të kulturës shqiptare në Kosovë për mbase 40 vjet”, ka thënë akademik Islami.

E bija e Esad Mekulit - i cili ka vdekur në Prishtinë më 1993 - ka thënë se gjatë jetës, babai i saj ka marrë shumë mirënjohje, medalje e dekorata. “Ashtu i dashur dhe i respektuar me një shpirt të mirë, humanist pa kufi, altruist, njeri i cili deri në fund të jetës ka punuar pa ndërprerë në ngritjen e nivelit kulturor të popullit të tij, ngritje e të cilit nivel ai ka qenë thellësisht i bindur se ua hapte të gjitha shtigjet tjera popullit të tij”, ka thënë Drita Mekuli. E ka konsideruar si të veçantë Medaljen Presidenciale të Meritave. “Sido që të jetë kjo medalje është e rëndësisë së veçantë për familjen e tij, se është e vetmja që jepet nga shteti i Kosovës. Shteti i Kosovës që në kohën e babës ka qenë një ëndërr e bukur, për të cilën vlen të sakrifikohet dhe të punohet vazhdimisht”, ka thënë Mekuli.

E studiuesit e veprës së këtij shkrimtari kanë paraqitur kumtesat e tyre që flasin për punën e Mekulit nga kënde të ndryshme.

Akademiku Mehmet Kraja krejt në fillim të kumtesës së tij, “Esad Mekuli dhe ‘Jeta e Re’” ka kritikuar studiuesit e letërsisë, përfshirë edhe veten, sa i përket mosshpërfaqjes së bindjeve ideologjike të shkrimtarëve. Ka thënë se ky trajtim jo i drejtë vazhdon edhe në kohën më të re, kur raportet e disa individëve-shkrimtarë me pushtetin përligjen, kurse raportet e disa të tjerëve konsiderohen të papranueshme.

“Esad Mekuli kishte qenë pjesëmarrës i Luftës Nacionalçlirimtare, ishte komunist me bindje, madje nga ata komunistët që zhgënjehen, por nuk zmbrapsen aq lehtë, siç kishte bërë miku i tij i afërt, Hivzi Sulejmani. Me revistën ‘Jeta e re’, Esad Mekuli u bë themelues i letërsisë shqipe në Kosovë”, ka thënë Kraja. Sipas tij, sa i përket kësaj letërsie, duhet të pranohet se Mekuli nuk e themeloi duke u mbështetur në parimet e realizmit socialist, siç bënë bashkëkohësit e tij në Shqipëri, as duke u mbështetur në letërsinë e traditës, por mbi parimet kërlezhiane të letërsisë jugosllave, që mund të quhet një variant jugosllav i realizimit socialist, siç ishte varianti jugosllav i socializmit. “Për të bërë një letërsi të këtillë në Kosovë, për t’ia vënë themelet një letërsie të këtillë, Esad Mekuli përballej me probleme të shumta. Mungesa e traditës letrare ishte një faktor kufizues. Prapambetja e përgjithshme, veçmas prapambetja kulturore gjithashtu”, ka thënë Kraja.

Sipas tij, Mekuli kishte kundër vetes, në njëfarë mënyre, edhe klasën politike kosovare, dogmatike dhe të paarsimuar, e cila nuk i pranonte dhe i refuzonte në mënyrë kategorike standardet jugosllave të socializmit liberal. “Për këtë klasë politike parimet krijuese që i kishte shpallur Kërlezha më 1956 ishin të largëta dhe të mjegullta dhe, po të zbatoheshin në Kosovë, në këndvështrimin e tyre ishin antiparti”, ka thënë Kraja. Sipas tij po në këto vite dhe në vitet më të vona ’60 dhe ’70, Mekuli filloi të kishte kundër vetes edhe idenë e socializmit si proces botëror. Ka thënë se së voni ai filloi të kishte kundër vetes lexuesin e Kosovës, që nisi të edukohet nga letërsia e realizmit social-romantik të Shqipërisë, madje filloi të kishte kundër edhe integralistët jugosllavë, midis tyre shkrimtarë të shquar të letërsisë të sapobërë të Kosovës, “të cilët ende flitnin serbisht në mbledhjet e partisë në ‘Rilindje’”. “Në pikëpamje të ideve dhe të praktikës letrare, Esad Mekuli mbeti i pandryshuar: një “kërlezhian” i vitit 1956”, ka thënë Kraja.

Akademiku Sabri Hamiti, nëpërmjet kumtesës së tij, “Esad Mekuli: ‘Për ty” ka thënë se libri “Për ty” i Mekulit, që doli më 1955 në Prishtinë, u pa menjëherë si një ngjarje letrare, madje kulturore. Ka thënë se ishte libri i parë poetik i një autori vendës, i autorit që tashmë ishte bërë autoritet, si krijues e veprimtar kulturor. Sipas Hamitit për më tepër, libri i Mekulit, u bë libër-kult për brezin e mëpastajmë, dhe më e rëndësishmja, mbeti libri themelor i autorit.

“Libri përmbledh krijimtarinë poetike të Esad Mekulit të shkruar për dy decenie, rreth 30 poezi, dhe është i strukturuar me një ndërgjegje krijuese, kulturore e historike. Nis me poezinë programore ‘Popullit tim’, që është një eksplikim i titullit përkushtues ‘Për ty’ të librit”, ka thënë Hamiti, i cili ka analizuar disa vjersha të Mekulit.

Profesori universitar i letërsisë, Nysret Krasniqi, ka thënë se duke e parë poezinë si medium të emancipimit dhe të këndimit përparimtar, Esad Mekuli veproi fuqishëm në kulturimin e hapësirës letrare të Kosovës. Nëpërmjet kumtesës së tij “Esad Mekuli:Verbi poetik si burim socio-ideologjik”, Krasniqi ka thënë se veprimi i tij social e ideologjik i Mekulit ndikoi në jetësimin e poezisë së angazhuar të Kosovës, e cila u realizua fuqishëm nga autorët e tjerë sidomos në vitet ‘50 dhe ‘60. ”Tashmë krijuesit e rinj të asaj kohe kishin një model pajtimi apo mospajtimi, i cili ndikonte në rritën mendimtare për poezinë shqipe në Kosovë. Ata që e donin përshtatjen me vijën ideologjike nëpër udhën historike të Kosovës kishin model poezinë e Esad Mekulit, duke avancuar në poezinë e tyre vetëm në plotësime të ndjeshme motivore e stilistike”, ka thënë Krasniqi. Sipas tij në nisjen vetmitare të Kosovës, Esad Mekuli ishte prijatar e zë i fuqishëm i përparimit.

Pikëpamjet e tyre për krijimtarinë e Mekulit i kanë paraqitur edhe akademik Ali Aliu, Bashkim Kuçuku, Kujtim Shala, Shaban Sinani, Ymer Çitaku, Kristaq Jorgo, Fadil Grajçevci e Nehat Sopaj. Para dhjetë ditësh familja e Mekulit ia ka dhuruar bibliotekën personale të poetit bibliotekës kombëtare të Kosovës, “Pjetër Bogdani”. 

© KOHA. Të gjitha të drejtat janë të rezervuara.