Liria e pavërtetë akademike

30 Tetor 2016 - 21:46      

Më 23 shtator të vitit 1966, Rudolf Austein dhe Georg Wolff nga gazeta “Der Spiegel“ kishin realizuar një intervistë me filozofin e shquar gjerman Martin Heidegger.

Me këtë rast Heideggeri kishte insistuar që ajo të mos publikohej në të gjallë të tij. Kështu, ajo u publikua dhjetë vjet më vonë, më 31 maj 1976, pesë ditë pas vdekjes së filozofit. Për titull ishte vënë “Veç një Zot mund t‘na shpëtojë“, i nxjerrë si citat i Heideggerit gjatë intervistës 

Spiegel: Profesor Heidegger, siç kemi vënë re për të satën herë, puna juaj filozofike është disi në hije të disa incidenteve në jetën tuaj, që ndonëse nuk kanë zgjatur shumë, asnjëherë nuk janë sqaruar, qoftë për shkak se ju keni qenë shumë krenar, qoftë për shkak se nuk ka qenë e volitshme për ju që të komentoni në lidhje me to

Heidegger: Po mendoni për 1933-ën?

Spiegel: Po, para dhe pas saj. Ne do të donim ta vendosnim këtë në një kontekst më të gjerë, dhe prej andej të lëviznim drejt disa çështjeve që na duken më të rëndësishme, si: çfarë mundësish ka një filozof që të ndikojë mbi realitetin, duke përfshirë edhe realitetin politik? A ekziston ende kjo mundësi? Dhe nëse po, nga çfarë përbëhet ajo?

Heidegger: Këto janë çështje të rëndësishme. A do të jem në gjendje t’ju përgjigjem të gjithave? Më lejoni t’ia filloj duke thënë se në asnjë mënyrë nuk kam qenë aktiv politikisht përpara se të bëhesha rektor. Në dimrin e vitit 1932-33, kisha një pushim dhe shumicën e kohës e kam kaluar në kasollen time (në Todtnauberg v.j.)

Spiegel: Si ndodhi që ju u bëtë rektor i Universitetit të Freiburgut?

Heidegger: Në dhjetor të vitit 1932, kolegu im Von Möllendorff (Wilhelm von Möllendorff u zgjodh rektor i Universitetit të Freiburgut për vitin akademik 1933-34, por dy javë më pas ai u shkarkua v.j.), profesori i anatomisë u zgjodh rektor. Në Universitetin e Freiburgut rektori i ri e merr detyrën më 15 prill. Gjatë semestrit dimëror 1932-33 ne flisnim shpesh rreth situatës në përgjithësi, jo vetëm asaj politike, por veçanërisht për situatën në universitet, në lidhje me gjendjen e studentëve - e cila në disa mënyra ishte e pashpresë. Mendimi im ishte ky: me aq sa mund të gjykoj unë, mundësia e vetme që na mbetet është të përpiqemi të balancojmë zhvillimin që po vjen me forcat konstruktive që ende janë vitale.

Spiegel: Pra ju e shihnit një lidhje mes gjendjes së universitetit gjerman dhe situatës politike në Gjermani në përgjithësi?

Heidegger: Unë sigurisht që përcillja rrjedhën e ngjarjeve politike mes janarit dhe marsit të vitit 1933, dhe herë pas here bisedoja për këtë me kolegët e mi të rinj. Por në atë kohë unë isha duke punuar mbi një interpretim të gjerë të mendimit parasokratik dhe në fillim të semestrit veror u ktheva në Freiburg. Në ndërkohë profesori Von Möllendorff kishte marrë detyrën e tij si rektor më 15 prill. Por vetëm dy javë më pas, atij iu mor posti sërish nga ministri i Kulturës i Badenit atë kohë, z.Wacker. Fakti që rektori kishte ndaluar vendosjen e të ashtuquajturit Njoftim Hebraik në Universitet, me sa duket ishte një shkak i mirëpritur për vendimin e ministrit.
Spiegel: Zotëri Von Möllendorff ishte një social-demokrat. Çfarë bëri ai pas shkarkimit të tij?

Heidegger: Ditën që u shkarkua Von Möllendorff erdhi tek unë dhe më tha: “Heidegger, tani ju duhet ta merrni përsipër rektoratin“. Unë i thashë që nuk kam përvojë në administrim. Zëvendësrektori në atë kohë, Sauer, (profesor i teologjisë) më kërkoi gjithashtu të kandidoja në zgjedhjet për rektorin e ri, sepse ekzistonte rreziku që një funksionar të emërohej rektor. Kolegët më të rinj, me të cilët unë kisha diskutuar strukturën e universitetit për shumë vjet, më rrethuan me kërkesat e tyre për ta marrë përsipër rektoratin. Unë hezitova për një kohë të gjatë. Përfundimisht u deklarova i gatshëm ta merrja detyrën përsipër, por vetëm për të mirën e universitetit, dhe vetëm në qoftë se do të isha i sigurt për miratimin unanim të plenumit. Dyshimet për zotësinë time për rektor vazhdonin, megjithatë, mëngjesin e ditës së caktuar për zgjedhjet unë shkova në zyrën e rektorit dhe u thashë kolegëve të mi, Von Möllendorff (i cili edhe pse i larguar nga detyra ishte i pranishëm aty) dhe zëvendësrektorit Sauer, që unë nuk mund ta merrja përsipër postin. Të dy këta kolegë m’u përgjigjen se zgjedhjet ishin përgatitur në atë lloj mënyre, që unë nuk mund të dorëhiqesha më nga kandidatura ime.

Spiegel: Pasi që ju përfundimisht u deklaruat i gatshëm, si ishin marrëdhëniet tuaja me nacional-socialistët që atë kohë po forcoheshin?

Heidegger: Në ditën e dytë që mora rektoratin, udhëheqësi i studentëve dhe dy të tjerë u shfaqën në zyrën që kisha si rektor dhe më kërkuan përsëri që të vendosej Njoftimi Hebraik. Unë refuzova. Të tre studentët u larguan me komentin që lidershipi i studentëve të Rajhut do të njoftonte ndalimin. Një ditë më vonë mora një telefonatë nga Zyra e Arsimit të Lartë në Komandën Supreme të SA-së, nga udhëheqësi i Grupit SA, dr. Baumann. Ai më kërkoi që njoftimi – i cili tashmë ishte vënë në universitetet e tjera – të vendosej. Nëse unë refuzoja, duhej të prisja që të shkarkohesha apo edhe që universiteti të mbyllej. Unë refuzova dhe u përpoqa të fitoja mbështetjen e ministrit të Kulturës së Badenit për refuzimin tim. Ai shpjegoi që nuk mund të bënte asgjë në kundërshtim me SA-në. Unë ende nuk u tërhoqa nga refuzimi im.

Spiegel: Këtë nuk e kishim të njohur në këtë mënyrë më parë…

Heidegger: Unë tashmë e kam quajtur motivin tim themelor që më bëri të merrja përsipër rektoratin, atë që kam thënë në leksionin tim inaugurues “Ç’është metafizika”, të dhënë në Freiburg më 1929: “Fushat lëvruese të shkencave janë krejtësisht të ndryshme. Rrugët se si ato i vrojtojnë objektet e hetimit të tyre ndryshojnë në mënyrë themelore. Sot, qoftë edhe vetëm organizimi teknik i fakulteteve dhe universiteteve arrin të konsolidojë një mugëllim të shumëllojshëm disiplinash. Më tej, përcaktimi praktik i qëllimeve për secilën prej tyre, siguron për ne të vetmin burim kuptimplotë të unitetit. Megjithatë, rrënjëzimi i shkencave në bazat e tyre esenciale, s’mund të thuhet se s’është i atrofizuar”. Ajo çfarë jam përpjekur të bëj gjatë mandatit tim në detyrë në lidhje me këtë gjendje të universiteteve (gjendje kjo e cila sot është përkeqësuar shumë) është shpjeguar në fjalimin tim.

Spiegel: Ne jemi duke u përpjekur ta gjejmë nëse kjo deklaratë e vitit 1929 korrespondon me atë që keni thënë në fjalimin tuaj inaugurues si rektor më 1933. Ne po e nxjerrim këtu një fjali jashtë kontekstit: “E shumëlavdëruara ‘liri akademike’ do të përjashtohet nga universiteti gjerman; kjo liri nuk ishte e vërtetë, sepse ishte vetëm negative.” Besojmë që ne mund të supozojmë që kjo deklaratë shpreh të paktën një pjesë të mendimeve që nuk janë të huaja për ju as sot.

Heidegger: Po unë ende kam ato mendime. “Liria akademike“ ishte në thelb qartazi negative, sepse ishte liri nga përpjekja për t’u përfshirë në reflektim dhe në zhytje brenda studimit dhe kërkimit shkencor. Kështu që fjalia që ju e nxorët nuk duhet izoluar por duhet kontekstualizuar. Atëherë do të bëhet e qartë se çfarë kam kuptuar me fjalën “liri negative“.

Spiege: Në rregull, kjo është e kuptueshme. Megjithatë, besojmë që dëgjohet një ton i ri, kur katër muaj pas emërimit të Hitlerit si kryeministër i Rajhut, në fjalimin tuaj rektoral, ju flisni për “madhështinë dhe mrekullinë e kësaj nisme të re“.

Heidegger: Po, unë isha i bindur për të si diçka e mirë.

Spiegel: A mund ta shpjegoni këtë pak më shumë?

Heidegger: Me kënaqësi. Në atë kohë nuk shihja asnjë alternativë tjetër. Në konfuzionin e përgjithshëm të opinioneve dhe tendencave politike të tridhjetë e dy partive, ishte e nevojshme të gjendej një parti nacionale dhe veçanërisht një parti me pikëpamje sociale, mbase përgjatë linjave të përpjekjes së Friedrich Naumannit. Unë mund ta përmend këtu, vetëm sa për të dhënë një shembull, nga një ese e Eduard Spranger, që shkon përtej fjalimit tim rektoral.

Spiegel: Kur filluat të merreni me situatën politike? Tridhjetë e dy partitë ishin aty që prej kohësh. Në vitin 1930, veç kishte me miliona të papunë.

Heidegger: Gjatë asaj kohe unë isha tërësisht duke u marrë me çështjet që janë zhvilluar te “Qenia dhe koha“ dhe me shkrimet e ligjëratat e viteve në vijim. Këto janë çështje themelore të të menduarit, që tërthorazi janë gjithashtu edhe çështje nacionale dhe sociale. Si një mësimdhënës universitar unë isha i shqetësuar drejtpërdrejt me çështjen e të kuptuarit të shkencave, dhe rrjedhimisht me përcaktimin e detyrave të universitetit. Kjo përpjekje është shprehur edhe në vetë titullin e fjalimit tim rektoral: “Vetëpohimi i universitetit gjerman“. Në asnjë fjalim tjetër rektoral të asaj kohe nuk u rrezikua me një titull të tillë. Por a kishte ndonjë nga ata që polemizuan kundër atij fjalimi, që e kishte lexuar vërtet atë plotësisht dhe që e kishte menduar dhe kuptuar atë, nga pikëpamja e situatës së asaj kohe?

Spiegel: Vetëpohimi i universitetit, në një botë aq të trazuar, a nuk e bënte të dukej paksa e papërshtatshme?

Heidegger: Përse? “Vetëpohimi i universitetit“ shkonte kundër të ashtuquajturave shkenca politike, që tashmë veç quheshin kështu nga studentët e Partisë Nacionalsocialiste. Ky titull kishte një kuptim shumë më ndryshe në atë kohë. Kjo nuk do të thotë “politologji“, siç kuptohet sot, por lë të kuptohet që shkenca si e tillë, kuptimi dhe vlera e saj, vlerësohet për përdorimin e saj praktik për popullin. Kundërpikëpamja ndaj këtij politizimi të shkencës është shprehur në mënyrë të veçantë në fjalimin rektoral.

Spiegel: Nëse po ju kuptojmë saktë? Duke e përfshirë universitetin në atë që ju e keni ndier të jetë një “nismë e re“ ju keni kërkuar që të pohohet universiteti kundër tendencave mbase të papërballueshme që nuk do t’ia kishin lënë universitetit identitetin e tij?

Heidegger: Sigurisht, por në të njëjtën kohë vetëpohimi ishte të vënit vetes detyrën pozitive për të fituar përsëri një kuptim të ri, në fushën e organizimit thjesht teknik të universitetit, përmes reflektimit mbi traditën e mendimit perëndimor dhe evropian.

Spiegel: Profesor, nëse ju kemi kuptuar, atëherë ju mendonit që një ringritje e universitetit mund të arrihej me nacionalsocialistët?

Heidegger: Ky është një formulim i gabuar. Universiteti do ta ripërtërinte veten përmes reflektimit të tij, dhe jo me nacionalsocialistët; dhe në këtë mënyrë do të fitonte një pozitë të fortë kundër politizimit të shkencës – në kuptimin e dhënë tashmë.

Spiegel: Dhe kjo ishte arsyeja përse në fjalimin tuaj rektoral ju shpallët këto tri shtylla: Shërbimin e punës; Shërbimin ushtarak dhe Shërbimin e diturisë. Përmes kësaj, si duket ju mendonit që Shërbimi i diturisë duhej ngritur lart në një status të barabartë, një status ky që nacionalsocialistët nuk e kishin pranuar?

Heidegger: Nuk kam përmendur asnjë shtyllë. Nëse e lexoni me kujdes, ju do të kuptoni që megjithëse Shërbimi i njohurisë është listuar në vend të tretë, ai është vënë në vendin e parë sa i përket kuptimit. Duhet marrë parasysh që puna dhe mbrojtja janë, si të gjitha veprimtaritë njerëzore, të bazuara në njohuri dhe të ndriçuara prej saj.

Spiegel: Po ne duhet (ne jemi gati të citojmë diçka të tmerrshme) patjetër të përmendim një deklaratë tjetër këtu, një që ne nuk mund ta imagjinojmë që ju e përkrahni edhe sot: “Mos lejoni që teoritë dhe idetë të jenë rregulla të qenies suaj. Fyhreri vetë dhe i vetëm, bashkë me ligjin e tij, është e tashmja dhe e ardhmja e realitetit gjerman“.

Heidegger: Këto fjalë nuk gjenden në fjalimin rektoral, por vetëm në gazetën lokale të studentëve të Freiburgut, në fillim të semestrit dimëror 1933-34. Kur e mora përsipër rektoratin, për mua ishte e qartë që nuk do të mund të kaloja nëpër të pa bërë kompromise. Sot unë nuk do t’i shkruaja fjalët që ju cituat. Por më 1934, unë nuk kam thënë më ndonjë gjë tjetër të kësaj natyre. Por sot, dhe sot më fuqishëm se kurrë, unë do të përsërisja fjalimin mbi “Vetëpohimin e universitetit gjerman“, ndonëse, pa dyshim pa iu referuar nacionalizmit. Shoqëria ka marrë vendin e popullit. Megjithatë, fjalimi do të ishte një humbje e kotë e frymës, ashtu siç ishte edhe atëherë.

Spiegel: Mund t’ju ndërpresim me një pyetje tjetër përsëri? Ajo vjen natyrshëm nga ajo që thatë deri më tani, sikur sjellja juaj më 1933 luhatej mes dy poleve. Së pari, ju kishit për të thënë disa gjëra ad usum Delphini. Ky ishte njëri pol. Poli tjetër ishte, sidoqoftë, më pozitiv. Ju e shprehët atë kështu: unë kisha ndjesinë që këtu kishte diçka të re, këtu ishte një nismë e re, siç thatë ju.

Heidegger: Po ashtu është.

Spiegel: Ndërmjet këtyre dy poleve - që është krejt e kuptueshme kur merret parasysh nga pikëpamja e situatës së asaj kohe…

Heidegger: Sigurisht. Por unë duhet të theksoj që shprehja ad usum Delphini thotë shumë pak. Në atë kohë unë besoja në shqyrtimin e një konfrontimi me nacionalsocializmin në një rrugë tjetër, e vetmja ende e mundshme, për një përtëritje zhbllokuese.

Spiegel: Ju e dini që në lidhje me këtë janë bërë disa akuza kundër jush për çështjen e bashkëpunimit tuaj me Partinë Nacionalsocialiste të Punëtorëve Gjermanë (NSDAP) dhe organizmave të saj. Këto akuza përgjithësisht ende janë të pakundërshtuara. Ju keni qenë i akuzuar, për shembull, për pjesëmarrje në djegien e librave të organizuar nga studentët apo nga rinia hitleriane.

Heidegger: Unë ndalova djegien e librave që ishte planifikuar të mbahej para ndërtesës kryesore të universitetit.

Spiegel: Ju gjithashtu jeni akuzuar që keni larguar nga Biblioteka e Universitetit ose nga Departamenti i Filozofisë librat e shkruar nga autorë hebrenj.

Heidegger: Si drejtor i Departamentit unë kam qenë në krye vetëm të bibliotekës së tij. Unë nuk u jam përgjigjur kërkesave të përsëritura për të larguar librat e autorëve hebrenj. Ish-pjesëmarrësit e seminareve të mi mund të dëshmojnë sot se jo vetëm që nuk ishin larguar librat e autorëve hebrenj, por që këta autorë, dhe veçanërisht Husserli, janë cituar dhe diskutuar ashtu siç ishte bërë edhe para vitit 1933.

Spiegel: Do ta marrim parasysh këtë. Por si mund të shpjegohet origjina e thashethemeve të tilla? A mos është kjo ligësi?

Heidegger: Nga ajo që unë di, jam i prirë të besoj që motivet për shpifje shtrihen më thellë. Me sa duket marrja e rektoratit nga ana ime ishte vetëm katalizatori dhe jo përcaktuesi kryesor. Prandaj polemikat me gjasë gjithmonë do të shpërthejnë sërish sa herë që ka një katalizator.

(Kjo intervistë e përkthyer nga Durim Abdullahu është botuar në Shtojcën për Kulturë të 29 tetorit. Pjesa e dytë botohet në numrin e ardhshëm të shtojcës)

© KOHA